Pháo phản lực HIMARS là một trong số khác vũ khí giúp Ukraine đạt bước tiến đột phá trong nửa cuối năm 2022.

Cuộc phản công ở vùng Kharkiv vào tháng 9/2022 là một trong những chiến thắng lớn nhất của Ukraine kể từ khi xung đột với Nga nổ ra. Chỉ trong 5 ngày, từ ngày 5/9 đến 10/9/2022, lực lượng Ukraine đã giành lại khoảng 3.000km2 lãnh thổ, khiến quân Nga rơi vào hỗn loạn và buộc phải tháo lui, bỏ lại một lượng lớn khí tài quân sự. Cựu tướng Mỹ Ben Hodges mô tả đây là một ví dụ điển hình của “nghệ thuật tác chiến”.

Sự chuẩn bị của Ukraine

Thành công này không chỉ nhờ vào sức mạnh quân sự mà còn xuất phát từ một chiến dịch nghi binh tinh vi của Ukraine. Trước đó, Ukraine sử dụng truyền thông để khuếch đại thông tin về một cuộc phản công lớn ở miền nam, đặc biệt là mặt trận Kherson. Chiến dịch này tạo ra nhận thức sai lệch cho phía Nga, buộc họ phải điều động lực lượng từ Kharkiv về phía nam, dẫn đến suy yếu phòng tuyến phía bắc.

Cựu cố vấn an ninh quốc gia Ukraine Taras Berezovets xác nhận đây là “một chiến dịch đánh lừa quy mô lớn”. Ông nói: “Nga tin rằng cuộc phản công sẽ diễn ra ở miền nam nên đã di chuyển khí tài về đó. Sau đó, thay vì miền nam, cuộc tấn công lại diễn ra ở nơi họ không ngờ tới nhất, khiến họ bất ngờ và rút lui".

Cuộc phản công ở vùng Kharkiv diễn ra vào tháng 9/2022 là chiến dịch quân sự thành công nhất của Ukraine trong xung đột với Nga.

Kế hoạch nghi binh này bao gồm ba bước chính:

• Ngày 29/8/2022, Bộ chỉ huy miền Nam Ukraine tuyên bố mở chiến dịch phản công tại Kherson nhưng không có dấu hiệu rõ ràng của một cuộc tấn công quy mô lớn.

• Trong hai tuần tiếp theo, quân Ukraine chỉ giành lại một số làng nhỏ ở Kherson, làm truyền thông quốc tế tin rằng đó là trọng tâm của cuộc phản công.

• Đồng thời, Ukraine tiến hành chiến dịch truy quét các điệp viên Nga tại Kharkiv để đảm bảo kế hoạch phản công bí mật không bị rò rỉ.

Diễn biến cuộc phản công Kharkiv

Khi Ukraine bất ngờ mở cuộc tấn công ở Kharkiv vào ngày 5/9/2022, quân Nga hoàn toàn bị bất ngờ và không kịp phản ứng.

Ukraine tận dụng hệ thống đường bộ và đường sắt trong nước để cơ động lực lượng nhanh chóng. Trong khi đó, quân Nga hoạt động dựa trên hệ thống hậu cần rời rạc, phải di chuyển quân từ xa, mất nhiều thời gian hơn.

Chỉ trong ngày đầu tiên, Lữ đoàn Cơ giới số 92 của Ukraine đã đột phá tuyến phòng thủ Nga, tiến thẳng vào thành phố Balakliya. Đến tối ngày 7/9, Ukraine kiểm soát phần lớn thành phố này, cắt đứt tuyến đường tiếp viện quan trọng của Nga.

Ngày 8/9, quân Ukraine tiếp tục tiến lên phía bắc, chiếm làng Shevchenkove và tiến về Kupyansk, trung tâm hậu cần lớn nhất của Nga trong khu vực. Đến ngày 10/9, toàn bộ bờ tây của Kupyansk đã thuộc quyền kiểm soát của Ukraine, làm tê liệt tuyến tiếp tế của Nga.

Một trong những yếu tố quan trọng giúp Ukraine thành công là tốc độ tiến công nhanh và khả năng bao vây. Thay vì tấn công trực diện vào các thành phố được bố trí phòng thủ mạnh, Ukraine chọn cách đánh bao vây, buộc quân Nga tự rút lui.

Tại Izyum, khoảng 10.000 lính Nga đóng quân nhưng khi thấy quân tiếp viện bị chặn, họ đã rút lui gần như trong một đêm, bỏ lại hàng loạt khí tài quân sự.

Sau khi giành thắng lợi lớn trong giai đoạn đầu của cuộc phản công Kharkiv, quân đội Ukraine tiếp đà tiến công và mở rộng hoạt động sang bờ đông sông Oskil. Mục tiêu của họ là kiểm soát toàn bộ khu vực phía đông vùng Kharkiv.

Bất chấp ý định của Nga trong việc giữ vững phòng tuyến dọc theo sông Oskil, từ ngày 13/9, quân đội Ukraine đã bắt đầu vượt sông tại nhiều điểm, trong đó có khu vực gần Borova. Đến ngày 24-25/9, họ đã thiết lập ít nhất năm đầu cầu trên bờ đông, tạo thế vững chắc cho các đợt tấn công tiếp theo. Việc kiểm soát các khu vực này giúp Ukraine có thể triển khai lực lượng sâu hơn vào lãnh thổ do Nga kiểm soát và cắt đứt các tuyến tiếp tế quan trọng của đối phương.

Mũi tên màu xanh biểu thị bước tiến của Ukraine trong cuộc phản công năm 2022.

Ngày 16/9, quân đội Ukraine tiếp tục đạt được bước tiến quan trọng khi kiểm soát toàn bộ thành phố Kupiansk, mở rộng quyền kiểm soát sang bờ đông sông Oskil. Việc kiểm soát hoàn toàn thành phố này gây áp lực lớn lên hậu cần của Nga.

Ngày 19/9, quân đội Ukraine gìanh lại làng Bilohorivka, khu vực quan trọng ở tỉnh Lugansk. Đây là dấu mốc cho thấy Nga không còn kiểm soát hoàn toàn vùng lãnh thổ này.

Những bước tiến mới giúp quân Ukraine tiến sát Lyman, một thành phố quan trọng của Nga tại Donetsk. Theo Bộ Quốc phòng Anh, Lyman có vai trò chiến lược do kiểm soát đường giao cắt sông Siverskyi Donets – tuyến phòng thủ mà Nga đang cố gắng củng cố.

Ngày 30/9, Ukraine kiểm soát Yampil và Drobysheve, khiến quân Nga tại Lyman lâm vào thế bị bao vây. Các đơn vị Nga trong thành phố buộc phải rút lui trong hỗn loạn.

Ngày 1/10, quân Ukraine tiến vào Lyman và treo cờ Ukraine tại cổng thành phố. Trận chiến tại Lyman kết thúc bằng một cuộc tháo lui vội vã của quân Nga. Cuộc phản công Kharkiv sau đó cũng kết thúc.

Lý do Ukraine khiến Nga không kịp trở tay

Có ba yếu tố chính giúp Ukraine giành thắng lợi lớn tại Kharkiv. Thứ nhất là chiến thuật nghi binh. Việc tập trung truyền thông vào mặt trận Kherson đã khiến Nga điều động bớt lực lượng khỏi Kharkiv, làm suy yếu phòng thủ khu vực này. Nga cũng có lỗ hổng trong khâu tình báo khi không phát hiện được sự chuẩn bị của Ukraine.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky gặp gỡ các binh sĩ chiến đấu ở vùng Kharkiv năm 2022.

Thứ hai là nhờ vào vũ khí hiện đại từ phương Tây. Ukraine đã sử dụng hệ thống pháo phản lực HIMARS do Mỹ cung cấp để tấn công sâu vào các kho đạn và trung tâm chỉ huy của Nga, khiến cho hoạt động chi viện của Nga ở tiền tuyến bị gián đoạn. Đồng thời, tên lửa chống radar HARM giúp Ukraine phá hủy hệ thống phòng không Nga, tạo điều kiện thuận lợi cho không quân và pháo binh hoạt động. Đây cũng là giai đoạn hệ thống HIMARS vận hành hiệu quả nhất. Phải đến năm 2023, Nga mới tìm ra cách khắc chế hệ thống HIMARS của Ukraine.

Thứ ba là lợi thế chiến lược nhờ chiến thuật cơ động của NATO. Quân đội Ukraine với nòng cốt là lực lượng do NATO đào tạo đã tạo nên sự khác biệt đáng kể. Ukraine tận dụng hệ thống đường sắt và đường bộ để nhanh chóng di chuyển quân tới Kharkiv. Quân đội Ukraine tấn công chớp nhoáng, ưu tiên di chuyển để quấy đảo lực lượng Nga có quân số ít hơn.

Theo báo cáo sau chiến sự, Nga có khoảng 18.000 quân với 500 xe tăng ở giai đoạn đầu Ukraine phản công. Ukraine không công bố quy mô lực lượng phản công nhưng Bộ Quốc phòng Nga ước tính “gấp 8 lần” lực lượng Nga ở Kharkiv.

Kết thúc hai đợt phản công từ ngày 5/9 cho đến 1/10/2022, Ukraine tuyên bố hạ 6.500 binh sĩ Nga, bắt giữ 5.000 người làm tù binh. Thương vong bên phía Ukraine không được tiết lộ.

Chiến thuật phản công chớp nhoáng giúp Ukraine giành lại 500 khu dân cư, nhiều thành phố lớn như Kupiansk, Lyman, Izyum và tổng cộng 12.000km2 lãnh thổ. Hầu hết các khu vực này vẫn nằm trong quyền kiểm soát của Ukraine tính đến tháng 3/2025.

Theo Đăng Nguyễn - Tổng hợp (Người đưa tin)