Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. (Ảnh: Reuters)

Trước đó, ngày 10/10, Tổng thống Mỹ Trump đã đáp trả các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm của Bắc Kinh bằng cách áp đặt thuế quan 100% đối với hàng xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ, cùng với các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với các phần mềm quan trọng, có hiệu lực từ ngày 1/11.

Quyết định của Tổng thống Trump đã khiến căng thẳng thương mại giữa hai nước bùng phát trở lại, Phố Wall “rung chuyển” và cổ phiếu của các công ty công nghệ lớn lao dốc. Khả năng diễn ra hội nghị thượng đỉnh giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào cuối tháng 10 cũng bị lu mờ.

Phản ứng đầu tiên

Tuyên bố của Bộ Thương mại Trung Quốc ngày 12/10 là phản ứng trực tiếp đầu tiên của Bắc Kinh đối với bài đăng của ông Trump trên mạng xã hội Truth Social ngày 10/10. Trong đó, ông cáo buộc Bắc Kinh đột ngột gia tăng căng thẳng thương mại sau khi hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đạt được thỏa thuận tạm ngừng áp thuế cách đây 6 tháng.

Bộ Thương mại Trung Quốc cho biết trong một tuyên bố dài tương tự, rằng việc kiểm soát xuất khẩu các nguyên tố đất hiếm của nước này được thực hiện sau một loạt các biện pháp tương tự của Mỹ kể từ các cuộc đàm phán thương mại song phương tại Madrid vào tháng 9.

Bắc Kinh lấy ví dụ việc đưa các công ty Trung Quốc vào danh sách đen thương mại của Mỹ, và việc Washington áp đặt phí cảng đối với các tàu liên quan đến Trung Quốc.

Bộ này cho biết: "Các hành động của Mỹ đã gây tổn hại nghiêm trọng đến lợi ích của Trung Quốc, làm suy yếu môi trường cho các cuộc đàm phán kinh tế và thương mại song phương. Trung Quốc kiên quyết phản đối điều này".

Bắc Kinh không viện dẫn những hành động của Mỹ làm lý do cho việc nước này hạn chế xuất khẩu các nguyên tố đất hiếm, mà cho biết động thái này xuất phát từ lo ngại về tính ứng dụng quân sự của đất hiếm trong bối cảnh "xung đột quân sự thường xuyên xảy ra".

Bắc Kinh cũng đã trì hoãn việc công bố mức thuế đáp trả đối với hàng nhập khẩu từ Mỹ sang Trung Quốc, không giống như hồi đầu năm 2025, khi cả hai siêu cường liên tục tăng thuế quan lẫn nhau cho đến khi mức thuế của Mỹ là 145%, trong khi của Trung Quốc là 125%.

"Việc cố tình đe dọa áp thuế cao không phải là cách đúng đắn để hòa hợp với Trung Quốc. Lập trường của Trung Quốc về chiến tranh thương mại vẫn nhất quán: Chúng tôi không muốn, nhưng chúng tôi không sợ", Bộ Thương mại cho biết, nói thêm rằng Trung Quốc sẽ có các biện pháp tương ứng nếu Mỹ không điều chỉnh hướng đi của mình.

Con đường đàm phán

Các nhà phân tích cho rằng, quyết định của Trung Quốc về việc không đáp trả ngay lập tức tuyên bố của ông Trump có thể mở ra cánh cửa cho cả hai nước đàm phán để giảm leo thang.

Ông Alfredo Montufar-Helu - Giám đốc điều hành của công ty tư vấn chiến lược GreenPoint - cho biết: "Bằng cách làm rõ lý do đằng sau các biện pháp trả đũa, Bắc Kinh cũng đang vạch ra một con đường tiềm năng cho các cuộc đàm phán. Quả bóng hiện đang ở phía Mỹ".

Tuy nhiên, công ty Hutong Research lại cho biết trong một lưu ý vào ngày 11/10 rằng, nếu Trung Quốc không đáp trả việc ông Trump tăng thuế quan, thì đó có thể là dấu hiệu cho thấy Bắc Kinh đã không còn ưu tiên một thỏa thuận dài hạn với Washington nữa.

Hạn chế không phải là cấm

Trung Quốc chiếm hơn 90% sản lượng đất hiếm đã qua xử lý và nam châm đất hiếm của thế giới. Đây là những vật liệu thiết yếu trong các sản phẩm, từ xe điện đến động cơ máy bay và radar quân sự.

Ngày 9/10, Bộ Thương mại Trung Quốc bổ sung thêm 5 nguyên tố đất hiếm là holmium, erbium, thulium, europium và ytterbium vào danh sách hạn chế xuất khẩu, nâng tổng số lên 12 loại.

Tuyên bố ngày 12/10 của Bộ Thương mại Trung Quốc dường như nhằm phản bác lại luận điệu của ông Trump, rằng Trung Quốc đang lợi dụng vị thế thống trị của mình trong lĩnh vực đất hiếm để “tấn công” tất cả các quốc gia, chứ không chỉ riêng Mỹ.

Đồng thời, Trung Quốc cũng muốn trấn an các công ty nước ngoài đang lo ngại về các hạn chế xuất khẩu mới nhất.

"Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc không phải là lệnh cấm xuất khẩu", Bộ này cho biết. "Bất kỳ đơn xin xuất khẩu nào cho mục đích dân sự và tuân thủ các quy định đều sẽ được chấp thuận. Các doanh nghiệp liên quan không cần phải lo lắng”.

Theo Minh Hạnh - Reuters (Tiền Phong)