Tình hình gian lận và rửa tiền qua tiền ảo

Trong những năm gần đây, các vụ lừa đảo liên quan đến tiền ảo đã gia tăng rõ rệt. Tội phạm lợi dụng tiền mã hóa để huy động vốn bất hợp pháp, xây dựng các dự án đầu tư giả mạo, hay thậm chí tổ chức các mô hình Ponzi nhằm chiếm đoạt tài sản của nhà đầu tư. Theo báo cáo của Chainalysis - công ty phân tích blockchain, từ năm 2019 đến 2024, khoảng 100 tỷ USD tiền mã hóa bất hợp pháp đã được rửa qua các dịch vụ chuyển đổi. Đặc biệt, năm 2022 ghi nhận con số rửa tiền cao nhất, lên tới 31,5 tỷ USD. Thực trạng này đòi hỏi các cơ quan chức năng phải tăng cường giám sát và quản lý nhằm ngăn chặn các hành vi rửa tiền, lừa đảo và tội phạm xuyên biên giới.

Nguy cơ tội phạm lợi dụng tiền ảo để lừa đảo, rửa tiền đang trở thành vấn đề nhức nhối. Ảnh minh họa

Tại một sự kiện gần đây, Thượng tá Dương Đức Hùng – Phó trưởng Phòng chống khủng bố (Cục An ninh Nội địa, Bộ Công an) nhấn mạnh rằng tính ẩn danh, giao dịch xuyên biên giới và khó truy vết của tiền ảo đang tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức tội phạm và khủng bố. Các loại tiền mã hóa ẩn danh như Monero, Zcash hay Dash được lợi dụng để huy động và chuyển tiền bất hợp pháp qua nhiều quốc gia, làm phức tạp công tác kiểm soát dòng tiền.

Ở khu vực Đông Nam Á, các nước như Singapore và Thái Lan đã ban hành quy định về cấp phép cho các công ty giao dịch tiền ảo, yêu cầu báo cáo định kỳ và kiểm soát rủi ro tài chính. Việc này không chỉ giúp bảo vệ nhà đầu tư mà còn hạn chế tội phạm lợi dụng tiền ảo để thực hiện hành vi phạm pháp.

Ông Phan Đức Trung – Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Blockchain Việt Nam (VBA) cho biết các quốc gia phát triển đã có nhiều hoạt động ngăn chặn và xử lý các sàn giao dịch không đảm bảo quy trình phòng chống rửa tiền, như sự việc sàn Binance bị phạt hơn 4,3 tỷ USD tại Mỹ và CEO Changpeng Zhao bị xử phạt tù 4 tháng.

Còn tại Việt Nam, một số đơn vị không rõ thông tin như CrossFi, Mineplex, BOM Network đã lợi dụng hình ảnh của các nhân vật có ảnh hưởng để tổ chức các hội thảo kín, thu hút vốn từ cộng đồng. Nhiều báo cáo từ người dùng gửi về cho ChainTracer cho biết họ đã bị lừa đảo thông qua việc gửi, nạp tiền vào các nền tảng giao dịch không rõ ràng. Bên cạnh đó, các sàn giao dịch như MEXC, BingX, Binance, Gate... thường xuyên quảng bá trên các nền tảng mạng xã hội dù chưa được cấp phép hoạt động tại Việt Nam, nhắm vào nhóm đối tượng dễ bị lôi kéo như sinh viên và giới trẻ.

Ông Trần Huyền Dinh – Chủ nhiệm chương trình ChainTracer (VBA) khẳng định rằng các giao dịch trên Blockchain không hoàn toàn ẩn danh như người ta cho rằng; thực ra, chúng chỉ mang tính bán ẩn danh, và việc truy vết dòng tiền là khá khả thi khi chúng chuyển từ ví tiền mã hóa sang các giao dịch trong hệ thống tài chính truyền thống.

Biện pháp ngăn chặn và quản lý rủi ro

Để đối phó với nguy cơ lợi dụng tiền ảo cho các hành vi lừa đảo và rửa tiền, việc xây dựng một hệ thống pháp lý đồng bộ và áp dụng công nghệ tiên tiến là điều cấp bách. Dưới đây là một số biện pháp cần được triển khai:

Xây dựng khung pháp lý chặt chẽ: Việt Nam cần nhanh chóng hoàn thiện hành lang pháp lý về tài sản số. Dù tiền ảo hiện chưa được công nhận là phương tiện thanh toán hợp pháp, nhưng các giao dịch tài sản số vẫn diễn ra mạnh mẽ. Việc xây dựng quy định cụ thể về trách nhiệm pháp lý, điều kiện hoạt động của các sàn giao dịch và áp dụng chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với các hành vi vi phạm, đặc biệt là tài trợ khủng bố, là cần thiết nhằm bảo vệ nhà đầu tư và hạn chế nguy cơ tội phạm lợi dụng tiền ảo.

Tăng cường phối hợp liên ngành: Đại tá, PGS.TS Nguyễn Văn Chánh – Trưởng khoa Khoa Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu, môi trường (Trường Đại học Cảnh sát nhân dân) nhấn mạnh rằng một giải pháp hiệu quả là tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chức năng. Việc thành lập tổ công tác liên ngành, bao gồm đại diện từ Bộ Công an, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính và Hiệp hội Blockchain Việt Nam, sẽ giúp giám sát, chia sẻ thông tin và truy vết nguồn tiền bất hợp pháp khi chuyển từ hệ thống tiền mã hóa sang tài chính truyền thống.

Ứng dụng công nghệ giám sát tiên tiến: Theo Thượng tá Dương Đức Hùng, việc ứng dụng các công nghệ giám sát tiên tiến như Chainalysis, ChainTracer hay Elliptic là thiết yếu để theo dõi và truy vết giao dịch tiền mã hóa theo thời gian thực. Những công cụ này đã được áp dụng thành công ở nhiều quốc gia nhằm phát hiện kịp thời các giao dịch bất thường, từ đó giúp cơ quan điều tra xử lý nhanh chóng các hành vi phạm pháp.

Nâng cao nhận thức cộng đồng và hỗ trợ nạn nhân: Ông Ngô Minh Hiếu – Giám đốc Dự án Phòng chống lừa đảo cho biết tâm lý của nạn nhân là một trong những rào cản lớn khiến nhiều người không dám trình báo các hành vi lừa đảo. Do đó, cần có các chương trình đào tạo và phổ cập kiến thức về blockchain, tiền ảo cũng như các rủi ro liên quan cho mọi tầng lớp, đặc biệt là nhóm đối tượng dễ bị lợi dụng như người lớn tuổi, sinh viên và giới trẻ. Các hình thức đào tạo có thể bao gồm hội thảo, diễn đàn, khóa học trực tuyến và các chương trình truyền thông rộng rãi.

Nâng cao năng lực cho lực lượng thực thi pháp luật: Để truy vết các giao dịch bất hợp pháp một cách hiệu quả, lực lượng điều tra cần được trang bị kiến thức chuyên sâu về công nghệ blockchain và các công cụ giám sát hiện đại. Việc hợp tác với các tổ chức quốc tế và sử dụng dữ liệu uy tín từ các nguồn toàn cầu sẽ góp phần tối ưu hóa công tác điều tra, thu thập chứng cứ và truy tố các hành vi phạm pháp.

Trong bối cảnh tiền ảo và tài sản số ngày càng được sử dụng rộng rãi, việc phòng chống lừa đảo, rửa tiền và các hành vi phạm pháp xuyên biên giới đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, áp dụng công nghệ giám sát hiện đại và xây dựng khung pháp lý phù hợp. Chỉ có vậy, Việt Nam mới có thể tận dụng hiệu quả tiềm năng kinh tế của công nghệ blockchain đồng thời bảo vệ người dân khỏi nguy cơ bị lừa đảo và mất mát tài sản.