Phiên điều trần ngày thứ Tư được xem là một phép thử lớn đối với thẩm quyền của ông Trump khi sử dụng Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) – một đạo luật năm 1977 vốn chỉ dùng trong tình huống khẩn cấp – để áp thuế với hầu hết các đối tác thương mại của Mỹ.

Các thẩm phán, dù thuộc cả hai phe bảo thủ và tự do, đều bày tỏ nghi ngờ liệu luật này có thực sự cho phép ông Trump thực hiện các biện pháp thương mại quy mô như vậy hay không. Một số thẩm phán bảo thủ cho rằng việc áp thuế là “quyền cốt lõi của Quốc hội”, trong khi những người khác nhấn mạnh Tổng thống vốn có thẩm quyền lớn trong quan hệ đối ngoại.

Các tòa án cấp dưới trước đó đã phán quyết rằng cách ông Trump viện dẫn IEEPA để áp thuế vượt quá thẩm quyền cho phép. Chính quyền của ông đã kháng cáo lên Tối cao Pháp viện, với hy vọng đảo ngược phán quyết này.

Luật năm 1977 có cho phép Tổng thống áp thuế không giới hạn?

Chánh án John Roberts – một thẩm phán bảo thủ – nhấn mạnh rằng việc áp thuế thực chất là đánh thuế lên người dân Mỹ, và đây luôn là quyền cốt lõi của Quốc hội. Ông cho rằng tòa án có thể áp dụng nguyên tắc “vấn đề lớn” (major questions doctrine), tức là mọi hành động có ảnh hưởng sâu rộng về kinh tế và chính trị đều phải được Quốc hội cho phép rõ ràng.

Nhiều thẩm phán tỏ ra hoài nghi khi luật IEEPA chưa từng được sử dụng để cho phép Tổng thống tự ý áp thuế toàn cầu. Thẩm phán Amy Coney Barrett đặt câu hỏi: “Có khi nào trong lịch sử, cụm từ ‘điều tiết nhập khẩu’ từng được hiểu là cho phép áp thuế chưa?” – trong khi thẩm phán Ketanji Brown Jackson nói rõ rằng Quốc hội khi ban hành IEEPA thực ra muốn hạn chế, chứ không phải mở rộng quyền lực của Tổng thống.

Dù vậy, một số thẩm phán bảo thủ khác lại nhấn mạnh quyền tự do của Tổng thống trong lĩnh vực đối ngoại, cho thấy phán quyết cuối cùng có thể bị chia rẽ sâu sắc.

Chính quyền Trump lập luận ra sao để bảo vệ thuế quan?

Luật sư đại diện Nhà Trắng, ông D. John Sauer, lập luận rằng Mỹ đang đối mặt với “một mối đe dọa kinh tế và an ninh quốc gia bất thường” do thâm hụt thương mại kéo dài, và việc áp thuế là cần thiết để bảo vệ lợi ích quốc gia. Ông cho rằng nếu thuế quan bị dỡ bỏ, Mỹ sẽ phải đối mặt với “sự trả đũa thương mại tàn khốc” từ các nước đối thủ.

Từ khi trở lại Nhà Trắng, ông Trump đã dùng IEEPA để áp thuế lên gần như mọi đối tác thương mại của Mỹ, khởi động một cuộc chiến thương mại toàn cầu và gây ra làn sóng bất ổn trên thị trường quốc tế. Ông coi thuế quan là công cụ then chốt trong đàm phán thương mại và cả trong các vấn đề phi thương mại, như gây sức ép với Trung Quốc, Canada hay Mexico nhằm ngăn chặn nạn buôn bán ma túy.

Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent, người có mặt tại phiên điều trần, cho biết nếu Tòa án Tối cao ra phán quyết bất lợi, chính quyền sẽ tìm các cơ sở pháp lý khác để duy trì thuế quan. Sau phiên tranh luận, ông Bessent vẫn tỏ ra “rất lạc quan”.

Điều gì có thể xảy ra nếu Tối cao Pháp viện bác bỏ thuế quan của ông Trump?

Nếu Tối cao Pháp viện tuyên rằng việc viện dẫn IEEPA của ông Trump là sai, điều đó có thể giới hạn nghiêm trọng quyền hành pháp trong tương lai, đồng thời làm rung chuyển chính sách thương mại và quan hệ đối ngoại của Mỹ.

Một số chuyên gia cảnh báo rằng phán quyết chống lại ông Trump sẽ là một bước ngoặt lịch sử, vì Tòa án Tối cao từ lâu vẫn thường ủng hộ Tổng thống trong các vấn đề ngoại giao.

Ngược lại, nếu ông Trump thắng kiện, điều này sẽ củng cố xu hướng mở rộng quyền lực Tổng thống trong lĩnh vực kinh tế và thương mại – một thay đổi có thể làm lu mờ vai trò giám sát của Quốc hội. Tác động của phán quyết, dù theo hướng nào, đều được đánh giá là “rất lớn đối với nền kinh tế toàn cầu”.

Theo Thu Trang (Theo Reuters) (Tri thức & Cuộc sống)